90. utgåve | 30. november 2023 | BOKMELDING
Naturens latter og det gudommelege lyset
Dikta til Guillevic er som flyktige steinar i bygginga av vardar som er emosjonelle, svevande og abstrakte, men som samstundes har i seg element frå ei heilt konkret verd: steinar, skyer, blikk og torevêr.
DIKT
Guillevic
Lysninger. Dikt 1973-1980
Gjendikta av Charlotte Vaillot Knudsen
Med etterord av Erlend Wichne
181 s.
Cappelen Damm 2023
AV HELGE TORVUND
Guillevic (1907-1997) levde så å seia gjennom heile det nittande hundreåret og er sentral i fransk poesi. Den nye boka med gjendiktingar på norsk, «Lysninger», inneheld dikt skrivne i perioden frå 1973 til 1980. Gjendiktinga er gjort av Charlotte Louise Vaillot Knudsen og ho har sagt følgjande om kva som gjorde at ho gjekk laus på nettopp dette gjendiktingsarbeidet: «Jeg kom over diktene i forbindelse med lesningen til et prosjekt og fikk mye energi av dem og tenkte på naturens latter og det guddommelige lyset vi alle har bruk for i disse absurde tider.»
Guillevic sine første dikt kom ut i ei tid der surrealismen stod sterkt i Frankrike, men han har vore trufast mot sin særeigne stil og sjølv om eg innimellom kjem til å tenkja på René Char sine fortetta dikt, liknar Guillevic mest av alt på seg sjølv. Dikta kan referera til kjente fenomen, men gir lesaren likevel ei kjensle av at desse orda og linjene lever i sitt eige litterære univers. Ikkje fordi dei er lausrivne frå det reelle eller menneskelege, men fordi dei skapar sin eigen heilskap, eit møte mellom det indre og det ytre i eit inderleg poetisk språk med sin eigen syngjande energi. Dikta kan verka svært opne og enkle, skriv poeten Denise Levertov i eit forord til ei engelsk utgåve, men under det heile vibrerer noko som er vanskeleg å fanga og forstå, «det ufattelege mysteriet ved dei naturlege objektaå
Et ansikt.
Likt det
Elvene, skogene
Varslet.
Eller ulikt alt,
Utenom lyset
I ferd med å
Legemliggjøres.-
(s.9)
Vel, nokre av desse dikta kan nok vera opne og enkle, men den metoden poeten nyttar, gjer det ikkje alltid enkelt for ein lesar som står utanfor Guillevic sitt sinn og opplevingsrom å få tak i samanhengane, og gripa – eller verta gripen – av desse uhyre konsentrerte dikta.
Noko vert verande gåtefullt, men det kan likevel leva vidare i ein. Andre linjer vil rett og slett ikkje opna seg slik at ein får interesse for det som står der. Det kan verka som dei er skrivne i eit større alvor enn ordsamansetjingane maktar å formidla. Men ved å halda fram med å lesa, og heller venda attende til det ubegripelege, får ein etter kvart eit klårare bilete av dette poetiske universet. Dikta er som flyktige steinar i bygginga av vardar som er emosjonelle, svevande og abstrakte, men som samstundes har i seg element frå ei heilt konkret verd: steinar, skyer, blikk og torevêr, og dei fortel om sansingar som ein kan kjenna igjen frå eigne erfaringar. Samstundes kjennest det slik for meg, at den tilliten Guillevic har til poesien byggjer på ein lang og levande fransk tradisjon for sterkt fortetta uttrykk og forunderlege ordsamansettingar som innimellom kan ligga langt frå daglegtalen.
Eit utdrag frå eit dikt kan vera eit døme på dette:
Jeg forstår håret ditt
På forhånd.
Jeg skal ikke si det
Til noen.
Bortsett fra til deg (…)
(s. 13)
Her kan ein til og med oppleva eit glimt av humor!
Dei delane eg slit mest med å få noko utav, står under avdelingstittelen «Skriket». Alle dei små elementa her inneheld ordet ‘skrik’. Innimellom er det eit mektig uttrykk med stort alvor om menneskeleg liding. Og uventa språklege vendingar om det som bind oss saman:
Hinsides skriket
Vår samklang.
(s. 38)
Men gjentakinga av orda skrik, skriker, skriket og skrikene i dei langt over åtti kortdikta gjer det vanskeleg å ta inn. Ein del av dikta forblir hermetisk lukka for meg, sjølv etter mange gjennomlesingar. Medan andre opnar seg og blir sterke uttrykk gjennom sine høgst uvanlege samansetjingar og besjeling av alt frå tåke til jernbaneskinner, elektronikk, papirblomster, klesskap og stearinlys.
Avdelinga «Latter» er bygd opp på same måten, med orda le, ler, lo, skrattar, latter og latteren som stadig går igjen. Men dei trettifem delane fungerer her både meir spennande og mindre utmattande på grunn av sin store variasjon.
I bolken «Nære venner» finn me dikt til blomsten, til eika og til ferskvatnet. Og blomsten seier:
La det likevel
I siste stund
Ikke bli uvesentlig
At jeg åpner meg for universet,
Lyset.
(s. 72)
Nydelige uttrykk får meg til å stoppe, sjå opp frå boka, kjenne og tenke, som at «Gresset er mykt mot stillheten», og linjer som dette under avdelinga som heiter «Stigninger»:
Det er ikke bare stillheten
Som kan forme natta vår.
Det kan også det som får oss til
Å ha lyst til å leve av stillhet.
(s. 106)
Det er eit utvida ‘du’ i mange av desse dikta. Eit ‘du’ som ein av og til opplever må vera eit anna menneske, eit kjært og nært menneske, medan dette du-et andre gonger kan sjå ut til å representera noko meir omfattande, noko guddommeleg:
Jeg måtte
Romme
Hele Jorda
For at du skulle komme.
Selv vinden
Vil ikke sladre om
At jeg driver for vidt.
(s. 14)
*
Og ein annan stad:
Guden jeg
Bønnfalte
Var deg,
Var i deg.
Jeg rørte ham
I ditt bilde.
(s. 17)
I dei to siste avdelingane er det lovsong og blyglasvindauge i ei kyrkje som er temaet, og her sirklar poeten inn stemningar som er fulle av mystikk og særprega tale.
Den siste avdelinga som heiter «Glassmaleri» er nærast eventyrleg i korleis Guillevic her gir språk og kjensler til desse lysande og fargerike vindaugo. Så rikt er dette glassmaleri-livet at bileta tek til å leva og snakka til lesaren. Underleggjerande og fascinerande, men òg krevjande og rart.
Samla sett er dette ei rik og omfattande bok med mange konsentrerte gullkorn og gåtefulle, vakre formuleringar som eig løyndommar av uventa kraft. Gjendiktinga er gjennomført med eit fint øyra for klang og konsentrasjon.
HELGE TORVUND er poet. Han har arbeidd som psykolog og som hovudmeldar av lyrikk i Dagbladet. Torvund har i ei årrekke vore lærar ved den digitale skriveverkstaden Diktkammeret.no. I tillegg til diktsamlingar har han publisert barnebøker, sakprosa, songtekstar og gjendiktingar.
